سرمایهگذاری در بخش انرژیهای تجدیدپذیر، بهویژه نیروگاههای خورشیدی، مستلزم پایداری و پیشبینیپذیری جریانهای نقدی بلندمدت است. در ایران، قراردادهای خرید تضمینی برق (PPA) ۲۰ ساله، مبنای اصلی تضمین بازگشت سرمایه و توجیه اقتصادی این پروژهها هستند. با این حال، ساختار مالی این قراردادها شامل ضرایب تعدیلی متعددی است که مهمترین آنها ضریب دوره قرارداد (K۴) است. در ادامه، تأثیر ضریب دوره قرارداد (K۴) بر درآمد و شاخصهای اقتصادی نیروگاههای خورشیدی، بهویژه در دهه دوم عمر پروژه، بررسی میشود.
درآمد نهایی نیروگاه خورشیدی در هر دوره بر اساس میزان انرژی تولیدی و نرخ خرید پایه برق، با اعمال مجموعهای از ضرایب اقتصادی و مقرراتی تعیین میشود. ضریب دوره قرارداد (K۴) عاملی است که بر نرخ خرید تضمینی تعدیلشده با تورم تأثیر میگذارد.
B = E × (T + T*) × K۱ × K۲ × K۳ × K۴
• نرخ پایه (*T+T): نرخ ثابت مبنای خرید برق (T) به اضافه پاداش نرخ خدمات انتقال (*T) که برای حمایت از اتصال به شبکه توزیع لحاظ میشود.
• ضریب تعدیل (K۱): ضریب افزایشی که هر ساله بر اساس فرمول تعدیل (شامل شاخص تورم) اعمال میشود تا ارزش واقعی درآمد نیروگاه در طول زمان حفظ شود.
• ضریب تعدیل ساعتی (K۲): ضریب تعدیلی که نرخ خرید را بر اساس زمان تولید (ساعات پیک، عادی، کمباری) تنظیم میکند. (توجه: این ضریب معمولاً برای نیروگاههای خورشیدی کوچک برابر ۱ در نظر گرفته میشود). برای بررسی بیشتر تأثیر زمان تولید بر درآمد نیروگاه، مقاله «تأثیر ساعات پیک و غیرپیک بر درآمد نیروگاه خورشیدی» در وبسایت دکتر سولار، به بررسی این موضوع پرداخته است.
• ضریب ساخت داخل (K۳): ضریب تشویقی (افزایشی) که در صورت استفاده از تجهیزات اصلی ساخت داخل ایران، اعمال میشود.
• ضریب دوره قرارداد (K۴): ضریب کاهشی که با هدف کنترل تعهدات مالی و مدیریت نقدینگی دولت در سالهای پایانی بر نرخ خرید اعمال میشود.
ضریب دوره قرارداد (K۴) عاملی است که دولت برای مدیریت نقدینگی و تعهدات بلندمدت خود تعریف کرده است. این ضریب به صورت پلهای و متوالی در سه نقطه زمانی در ابتدای سالهای هشتم، دوازدهم و شانزدهم قرارداد اعمال میشود و به این ترتیب، نرخ خرید تضمینی برق (T) را به یکباره کاهش میدهد.
• مقدار ثابت: مقدار ضریب K۴ معمولاً ۰.۶ (۶۰ درصد) است.
• اجرای متوالی و سه مرحلهای: نرخ خرید تضمینی برق (نرخ نهایی که با تورم تعدیل شده) به صورت یک دفعه و متوالی در سه مقطع زمانی در طول ۲۰ سال کاهش مییابد:
۱- ابتدای سال هشتم قرارداد
۲- ابتدای سال دوازدهم قرارداد
۳- ابتدای سال شانزدهم قرارداد
• کاهش تصاعدی درآمد: این فرآیند سه مرحلهای باعث میشود که درآمد نیروگاه در سال شانزدهم، نسبت به نرخ تعدیلشده در سال هفتم، به میزان ۰.۶×۰.۶×۰.۶ یعنی ۲۱.۶ درصد ارزش خود را حفظ کند. این کاهش زیاد، فشار مالی بسیاری را بر جریان نقدینگی پروژه در دهه دوم عمر آن وارد میکند. برای بررسی بیشتر در این زمینه، مقاله «کاهش نرخ خرید تضمینی برق عامل کاهش انگیزه سرمایهگذاران در بخش تجدیدپذیرها» که در وبسایت برق نیوز منتشر شده است، در دسترس میباشد.
به عبارت ساده، ضریب K۴ مانند یک ترمز عمل میکند که در سه مقطع زمانی مشخص، درآمد تضمینشده نیروگاه را بهطور ناگهانی کاهش میدهد تا بار مالی دولت در سالهای پایانی قرارداد کمتر شود. این کاهش متوالی، تأثیر منفی بر پایداری مالی پروژه در سالهای میانه عمر آن خواهد گذاشت.
کاهش ضریب دوره قرارداد (K۴) (بهعنوان مثال، در صورت افزایش دفعات اعمال آن یا کوتاهتر شدن دوره ۲۰ ساله به ۱۵ سال) بهطور مستقیم بر شاخصهای مالی پروژه اثر منفی میگذارد و ریسکهای سرمایهگذاری را تشدید میکند.
نرخ بازگشت داخلی (IRR) معیاری است که سودآوری کل پروژه در طول عمر آن را نشان میدهد. IRR، نرخ سودی است که ارزش فعلی خالص (NPV) پروژه را صفر میکند. از آنجایی که ضریب K۴ درآمد تضمینشده پروژه را در سالهای پایانی (سالهای ۸، ۱۲ و ۱۶) کاهش میدهد، هرگونه تغییر یا تشدید در این ضریب، جریان نقدینگی را در سالهای نزدیک به دوره بازگشت سرمایه کم کرده و در نتیجه، IRR کل پروژه را کاهش میدهد. این امر جذابیت اقتصادی سرمایهگذاری را کم میکند.
برای مشاهده برآورد درآمدی نیروگاههای خورشیدی ۱۰ کیلووات و ۱۰۰ کیلووات در سال ۱۴۰۴، دو مقاله «درآمد نیروگاه خورشیدی ۱۰ کیلووات در سال ۱۴۰۴» و «درآمد نیروگاه خورشیدی ۱۰۰ کیلووات در سال ۱۴۰۴» در وبسایت دکتر سولار منتشر شدهاند.
تسهیلات بانکی و وامهای پروژه معمولاً بر اساس پیشبینی جریانهای نقدی پایدار قرارداد خرید تضمینی برق (PPA) طراحی میشوند.
بانکها برای تأمین مالی، نیاز به اطمینان از بازپرداخت وام دارند. نسبت پوشش بدهی (DSCR) نشان میدهد که جریان نقدینگی عملیاتی پروژه، چند برابر بدهی (اصل و فرع وام) است. در سالهایی که ضریب دوره قرارداد (K۴) اعمال میشود (سالهای ۸، ۱۲، ۱۶)، درآمد یکباره کاهش یافته و اگر بازپرداخت وام هنوز ادامه داشته باشد، نسبت پوشش بدهی (DSCR) به زیر سطح استاندارد بانکها (معمولاً ۱.۲ یا ۱.۳) کاهش مییابد.
این پایین آمدن DSCR نشاندهنده ریسک بالاتر برای بانکها است؛ زیرا پروژه در پرداخت به موقع اقساط وام با مشکل روبهرو میشود. در نتیجه، دریافت وام دشوارتر شده و هزینه سرمایه (WACC) مورد نیاز پروژه افزایش مییابد.
ارزش خالص فعلی (NPV) ارزش پروژه را در زمان حال نشان میدهد. با کاهش درآمد تضمینشده توسط ضریب K۴، بهویژه در سالهایی که هنوز نیروگاه به بازگشت کامل سرمایه نرسیده است، ارزش فعلی درآمدها کاهش مییابد. این امر مستقیماً NPV کل پروژه را کم کرده و آن را از نظر اقتصادی نامطلوب میسازد. برای آگاهی بیشتر در این زمینه، مقاله «تحلیل دقیق درآمد سالانه نیروگاه خورشیدی بر اساس خروجیهای شبیهسازی تولید» در وبسایت دکتر سولار، نحوهٔ محاسبه درآمد پروژههای خورشیدی را بررسی کرده است.
کاهش پیشبینیشده درآمد در سالهای پایانی (ناشی از ضریب K۴) سرمایهگذاران را تحت فشار قرار میدهد. برای حفظ حاشیه سود، ممکن است نیروگاهها مجبور شوند بودجه اختصاص داده شده برای نگهداری و تعمیرات اساسی (OPEX) را کاهش دهند. این اقدام در بلندمدت به کاهش کیفیت فنی، افت راندمان تولید و کاهش عمر مفید تجهیزات نیروگاه منجر خواهد شد.
ضریب دوره قرارداد (K۴) کلیدیترین اهرم مقرراتی در قراردادهای خرید تضمینی برق (PPA) در کشور است که پایداری مالی پروژههای خورشیدی را به چالش میکشد. این ضریب کاهشی (معمولاً ۰.۶) که برای مدیریت تعهدات مالی دولت طراحی شده، یک کاهش متوالی و تصاعدی در نرخ خرید تضمینی (در سالهای ۸، ۱۲ و ۱۶) ایجاد میکند.
• سودآوری و ارزش پروژه: کاهش ناگهانی جریان نقدی، موجب افت نرخ بازگشت داخلی (IRR) و کاهش ارزش خالص فعلی (NPV) میشود.
• ریسک تأمین مالی: کاهش نسبت پوشش بدهی (DSCR) در سالهای اعمال ضریب K۴، ریسک اعتباری پروژه را برای بانکها به شدت بالا میبرد و فرآیند دریافت وام را دشوار میسازد.
• کیفیت عملیات نگهداری: فشار درآمدی بر بودجههای عملیاتی (OPEX) منجر به کاهش کیفیت نگهداری و در نتیجه، افت راندمان و عمر مفید تجهیزات خواهد شد.
در نهایت، ثبات و پیشبینیپذیری در نحوه اعمال ضریب دوره قرارداد (K۴) برای حفظ اعتماد سرمایهگذاران، تضمین بازگشت سرمایه و هموارسازی مسیر توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در کشور، امری ضروری است.
ارسال نظر
آموزش خورشیدی 
خبرهای مرتبط