آیا برای نصب سیستم خورشیدی مسکونی نیاز به مجوز داریم؟

سرمایه‌گذاری در انرژی خورشیدی خانگی، چه برای تأمین انرژی مستقل و چه برای کسب درآمد، نیازمند درک تفاوت‌های اساسی میان دو نوع سیستم مستقل از شبکه (Off-Grid) و متصل به شبکه (On-Grid) است. این تفاوت تنها یک انتخاب فنی نیست، بلکه تأثیر زیادی بر الزامات قانونی و اداری دارد. سیستم‌های متصل به شبکه علاوه بر اینکه یک پروژه ساختمانی هستند، نیاز به قرارداد رسمی بلندمدت با شرکت توزیع برق دارند. در ادامه، بررسی می‌شود که چگونه الزامات ساتبا و شرکت‌های توزیع برق از طراحی اینورتر تا نصب کنتور دوطرفه، نقش مهمی در ورود به بازار خرید تضمینی برق دارند.

۱- نیاز به مجوز: سیستم‌های متصل به شبکه (On-Grid)

سیستم‌هایی که برق اضافی خود را از طریق اینورتر به شبکه برق تزریق می‌کنند، باید مجوز بگیرند. این سیستم‌ها تحت برنامه خرید تضمینی برق قرار دارند و نیاز به طی کردن مراحل قانونی مشخص دارند. در مقاله‌ «مراحل اخذ مجوز نیروگاه خورشیدی از ساتبا در سال ۱۴۰۴» در وب‌سایت دکتر سولار، جزئیات مربوط به ثبت درخواست، مدارک لازم و نکات فنی لازم برای تسریع در فرآیند صدور مجوز تشریح شده است.

• ثبت درخواست و تعیین ظرفیت: اولین مرحله ثبت درخواست در سامانه شرکت توزیع برق است، جایی که باید ظرفیت سیستم را تعیین کنید. این ظرفیت معمولاً محدود به ظرفیت انشعاب برق شما (مثلاً ۵، ۱۰ یا ۲۰ کیلووات) است.

• انتخاب پیمانکار مجاز: طراحی و نصب سیستم باید توسط یک پیمانکار تأیید شده از سوی سازمان ساتبا انجام شود. تنها طرح‌هایی که از پیمانکاران مجاز تایید شوند، برای اتصال به شبکه پذیرفته می‌شوند.

• عقد قرارداد خرید تضمینی: پس از تأیید فنی سیستم، قراردادی برای خرید تضمینی برق به مدت حدود ۲۰ سال بین مالک نیروگاه و شرکت توزیع برق امضا می‌شود. این قرارداد یکی از ارکان اصلی سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی محسوب می‌شود و در مقاله‌ «موافقت‌نامه احداث نیروگاه خورشیدی؛ اولین گام برای ورود به بازار برق تجدیدپذیر» در وب‌سایت دکتر سولار به‌طور مفصل به اهمیت و جزئیات آن پرداخته شده است.

• نصب کنتور دوطرفه: در نهایت، شرکت توزیع برق یک کنتور هوشمند دوطرفه نصب می‌کند که برق دریافت‌شده از شبکه و برق تزریق‌شده به شبکه را به‌طور مجزا ثبت می‌کند و مبنای محاسبه درآمد شما قرار می‌گیرد.

• الزام قابلیت ضدجزیره‌ای: اینورتر نصب‌شده باید قابلیت ضدجزیره‌ای (Anti-Islanding) داشته باشد. این ویژگی در صورتی که برق شبکه قطع شود، تولید برق توسط سیستم خورشیدی را فوراً متوقف می‌کند تا ایمنی کارگران شرکت برق و شبکه در برابر برق‌گرفتگی حفظ شود.

۲- عدم نیاز به مجوز: سیستم‌های مستقل از شبکه (Off-Grid)

سیستم‌های مستقل از شبکه که به‌طور کامل از شبکه برق عمومی جدا هستند، نیازی به مجوز ندارند. این سیستم‌ها معمولاً برای تأمین برق مناطق دورافتاده یا به عنوان سیستم‌های اضطراری مسکونی نصب می‌شوند. کاربرد‌های رایج این سیستم‌ها عبارتند از:

• ویلا‌ها و مناطق دورافتاده: در مکان‌هایی که دسترسی به شبکه برق دشوار یا پرهزینه است، این سیستم‌ها بسیار مفید هستند.

• برق اضطراری: به عنوان سیستم پشتیبان در مواقع قطعی برق شبکه عمل می‌کنند.

• مصارف کوچک: مانند تأمین برق برای روشنایی باغ‌ها، پمپ‌ها یا سیستم‌های امنیتی.

در این زمینه، مقاله‌ «موانع قانونی و حقوقی در فرآیند صدور مجوز نیروگاه خورشیدی» در وب‌سایت دکتر سولار نیز به چالش‌ها و محدودیت‌های مقرراتی اشاره می‌کند که باعث می‌شود بسیاری از متقاضیان در مناطق فاقد زیرساخت شبکه، به نصب سیستم‌های مستقل از شبکه روی آورند.

ملاحظات فنی حتی بدون مجوز:

• تجهیزات حفاظتی: با اینکه این سیستم‌ها نیازی به مجوز ندارند، نصب صحیح تجهیزات حفاظتی از جمله شارژ کنترلر‌ها و اینورتر‌های مناسب برای جلوگیری از آسیب به باتری‌ها و تجهیزات داخلی ضروری است.

• استاندارد کابل‌کشی: استفاده از کابل‌های مقاوم و کانکتور‌های استاندارد (مانند PV-Wire و MC۴) برای جلوگیری از پدیده نقاط داغ (Hot Spot) که می‌تواند به ماژول‌ها آسیب برساند و حتی خطر آتش‌سوزی ایجاد کند، بسیار مهم است.

تبعات نادیده‌گرفتن الزامات فنی در هر دو سیستم

چه سیستم شما نیاز به مجوز داشته باشد و چه نداشته باشد، رعایت الزامات فنی در طراحی و نصب سیستم ضروری است. عدم رعایت این استاندارد‌ها می‌تواند به مشکلات مختلفی منجر شود:

• رد شدن درخواست مجوز (برای سیستم‌های متصل به شبکه): اگر اینورتر یا سیستم حفاظتی شما استاندارد‌های شرکت توزیع برق را نداشته باشد، درخواست شما برای اتصال به شبکه رد می‌شود. در این صورت از درآمد تضمینی محروم خواهید شد.

• کاهش راندمان و درآمد: نصب غیر استاندارد پنل‌ها یا عدم رعایت زاویه بهینه یا وجود سایه‌اندازی ممکن است باعث کاهش تولید برق و در نتیجه کاهش درآمد از قرارداد خرید تضمینی شود.

• ریسک ایمنی: اگر اتصالات و کابل‌کشی به درستی انجام نشود یا سازه به‌طور ایمن نصب نشود، ممکن است خطراتی مانند آتش‌سوزی و آسیب به ماژول‌ها به وجود آید.

جمع‌بندی

در کشورمان، نصب سیستم‌های خورشیدی مسکونی بستگی به هدف شما از استفاده از آن دارد. اگر قصد دارید برق تولیدی خود را به شبکه تزریق کرده و از آن درآمد کسب کنید، باید مراحل اخذ مجوز و رعایت الزامات ساتبا و شرکت‌های توزیع برق را طی کنید. این مراحل شامل ثبت درخواست، انتخاب پیمانکار مجاز، عقد قرارداد خرید تضمینی و نصب کنتور دوطرفه است.

برای سیستم‌های مستقل از شبکه (Off-Grid)، نیازی به مجوز نیست و تنها رعایت استاندارد‌های فنی برای حفظ ایمنی و عملکرد صحیح ضروری است. همچنین، در هر دو نوع سیستم، رعایت الزامات فنی به‌ویژه در طراحی و نصب از اهمیت زیادی برخوردار است، زیرا عدم توجه به آنها می‌تواند منجر به رد درخواست مجوز، کاهش راندمان و درآمد، یا حتی خطرات ایمنی جدی مانند آتش‌سوزی شود.